Emission radio RTBF sous-titrée (FR) et retranscrite (FR, NL)

Avec transcription sous-titrée en Français

A l'approche des élections communales d'octobre 2024, le projet AU MICRO DES CITOYENS REPORTERS sonde le poul de la population sur quelques questions clefs: le sens d'aller voter, comment s'informer, quelles sont les compétences communales, pour quelle politique voteriez-vous?... En studio, Julia, Letizia et Abdulaye débattent avec le journaliste Manu Van Lier.

Emission diffusée sur La PREMIERE RTBF le dimanche 29 septembre 2024 à 20h00


Retranscription de l'émission

Il était une fois une émission de Catobel, Manu van Lier.

Bonsoir et bienvenue dans Il était une fois. Quel regard les jeunes Bruxellois portent-ils sur les élections ? C’est la question qui sera au centre de cette émission, alors que la démocratie est confrontée à de nouveaux défis, face à la montée des extrêmes et à la remise en question de certaines institutions. Il est crucial de donner la parole aux jeunes, souvent absents des débats politiques. Parmi eux, des Bruxellois issus de la diversité : des étudiants et des jeunes travailleurs belges et étrangers. Quelles sont leurs motivations pour voter ou non ? Quelles sont les thématiques qui les interpellent ? C’est ce que nous allons découvrir à travers le travail réalisé par des jeunes citoyens reporters, engagés dans un projet initié par l’ASBL Médiel, avec le soutien de Bruxelles Pouvoirs Locaux, l’administration du service public régional de Bruxelles.

Ce projet explore les attentes, les préoccupations et les réflexions des jeunes de Bruxelles sur la participation citoyenne, le vote et les enjeux politiques de leur commune. Pour présenter le projet Au micro des citoyens reporters, élection communale 2024 à Bruxelles, nous avons en studio plusieurs jeunes volontaires de Magma, une association basée à Bruxelles, qui s’est associée au projet de Médiel pour sonder le pouls de la population bruxelloise avant les élections. En studio : Letizia Finizio, responsable chez Magma, Julia Zakaria, citoyenne reporter, et Abdoulaye Bah, citoyen reporter. Bonsoir à tous les trois.

— Bonsoir.

Vous êtes donc engagés tous trois auprès de Magma. Présentez-nous en quelques lignes le travail de l'association.

— Moi, je suis chargée de projet chez Magma. C’est une organisation de jeunesse, donc on travaille avec des jeunes qui ont entre 15 et 30 ans. On fait des ateliers, comme vous le disiez dans l'introduction, qui visent justement à visibiliser la parole des jeunes, parce que c’est une parole souvent absente des médias. Ce sont des récits qui sont aussi faits de manière stéréotypée, souvent négative, et donc ce qu’on veut, c’est leur donner un espace d’expression pour ramener leur réalité et la faire connaître. On fait des ateliers d’expression, c’est assez varié : ça peut être médiatique, mais aussi du théâtre. On a récemment fait une pièce de théâtre. On fait donc du journalisme citoyen, on peut toucher à tous les médias : du son, de la vidéo, de la photo, de l’écrit... Tout est possible en fait. Et on parle vraiment du désir des volontaires : non seulement en termes de média qu’ils veulent utiliser, mais aussi du sujet qu’ils veulent traiter. De quoi avez-vous envie de parler ? Et donc ça vient vraiment d’eux.

Julia, Abdoulaye, vous avez participé au Media Lab. De quoi s’agit-il ?

— Le Media Lab, c’est une activité organisée par l’ASBL Magma, qui vise à produire du contenu, que ce soit écrit, vidéo ou de type podcast. Ça peut être différents types de médias, et on aborde un thème ensemble pour produire du contenu là-dessus.

Alors, je vous propose qu’on découvre sans attendre un premier extrait de votre travail de jeunes citoyens reporters, avec un micro-trottoir enregistré avec un smartphone dans plusieurs parcs et rues de Bruxelles cet été :

— J’ai l’impression que c’est quand même toujours des gens qui sont intéressés par la politique qui votent. Être intéressé par la politique, c’est aussi avoir le temps de s’y intéresser. Il y en a qui se lèvent tôt le matin, qui n’ont pas le temps, et quand ils rentrent, ils veulent juste être tranquilles. C’est des décisions qui nous dépassent et sur lesquelles on n’a pas de prise. Peut-être que, parce qu’il s’agit de trucs communaux, les gens se sentent plus engagés localement, mais je ne suis pas sûr. Je pense que j’irai voter, mais il faudrait que je m’informe.

— Et comment allez-vous trouver les informations sur pour qui voter ?

— Ce n’est pas quelque chose qu’on trouve beaucoup dans les médias, les changements que peut apporter la commune. Je dois avouer que je n’en ai pas vraiment entendu parler. Les jeunes regardent souvent sur les réseaux sociaux, et ce qui est un peu dangereux, c’est que la voix la plus forte devient un peu la vérité commune. J’essaie de discuter avec des gens dont je sais qu’ils n’ont pas le même avis que moi pour confronter mes propres positions et mes préjugés.

— Et si tu votes, pourquoi le fais-tu ?

— Pour faire bouger un peu les choses. Oui, je vais voter parce que je trouve que c’est l’endroit où l’on est le plus proche de la politique : les communes. Ça ne semble pas important, mais ton vote compte quand même, parce qu’une seule personne peut faire avancer les choses. À une époque, les femmes n’avaient pas le droit de voter. On nous a donné ce droit, et c’est extrêmement important de pouvoir voter pour ses opinions.

— Toi, personnellement, te sens-tu représenté par les dirigeants de ta commune ?

— Il y a deux éléments pour moi qui feraient que je me sentirais représenté. Le premier, c’est d’avoir des jeunes échevins ou bourgmestres. Le second, c’est la diversité, avoir des représentants noirs, par exemple.

— Je ne suis pas citoyen belge, mais je suis résident depuis plus de 10 ans, et les étrangers, communautaires ou non, ont le droit de vote aux élections communales.

— Est-ce que tu connais les compétences communales ?

— Alors là, pas du tout. Je sais qu’il y a la police locale, l’aménagement du territoire, mais si ce n’est pas aux régions de s’en occuper... Il y a aussi la propreté publique, je pense, donc les poubelles, et toutes les activités socio-culturelles. Puis, il y a toute l’administration publique, le CPAS. Le vivre ensemble, comment vivre dans un monde de diversité. Je pense que la culture est aussi très importante, parce que c’est l’art qui fait tourner le monde, qui nous aide à penser et à réfléchir dans notre société. Et bien sûr, l’éducation, c’est super important.

Que retenez-vous de ces avis très contrastés, et est-ce que cela correspondait à votre objectif en débutant ce travail de terrain ?

— Notre objectif était vraiment de savoir honnêtement ce que les citoyens pensaient, un peu à chaud, sans qu’ils aient pu s’informer au préalable avant qu’on arrive avec notre micro. Je pense qu’on a eu un avis assez honnête. On a remarqué que peu de gens se sentaient suffisamment informés ou proches de la politique, même si ça leur semblait très important.

— Oui, je pense que la complexité du système politique belge joue beaucoup. Cela fait que, notamment pour les personnes étrangères que nous avons interrogées, beaucoup ne savaient pas qu’elles pouvaient participer à ces élections. Certains venaient tout juste d’obtenir l’information, ce qui fait qu’il y avait des procédures, mais ils n’étaient pas au courant de ces procédures-là.

Letizia Finizio, est-ce que vous donnez des consignes claires aux participants du Media Lab ?

— Oui, on leur explique comment mener une interview. On a rédigé les questions ensemble, donc on a quand même préparé les entretiens. Si on aborde le sujet sous cet angle, oui, il y a des consignes claires en termes de technique et d’approche journalistique, parce qu’interviewer, ça ne s’improvise pas. On est donc arrivés préparés, avec des questions et des attentes en termes de contenu.

Le micro-trottoir, c’est assez particulier, car on ne sait jamais sur qui on va tomber. Il y a eu pas mal de refus, n’est-ce pas, Julia ? Ce n’est pas toujours évident de se confronter aux gens.

— Oui, les gens ne veulent pas toujours être filmés, et puis ils ne savent pas forcément où ça va être diffusé, donc ils sont un peu méfiants, etc. La thématique aussi les mettait souvent mal à l’aise, parce que beaucoup de gens nous disaient : “Non, je ne connais rien à ce sujet, donc je ne veux pas répondre.” Et nous, on leur disait : “C’est justement ça qui est intéressant pour nous, d’avoir l’avis de personnes qui ne s’y connaissent pas forcément.” Donc, on s’est aussi laissé surprendre par les avis des gens. C’est un peu ça, le principe du micro-trottoir.

Nous avons écouté une petite sélection des propos recueillis. Y a-t-il eu d’autres réactions qui vous ont surpris ou interpellés ?

— Ce qui m’a le plus surpris, c’est que beaucoup de personnes ne savaient pas qu’elles avaient la possibilité de voter, ou alors elles ne connaissaient pas bien les compétences communales. Je pense que c’est pourtant essentiel pour les personnes qui participent à des élections de connaître ces compétences-là, mais beaucoup de gens n’étaient pas informés.

Parlons de votre expérience de citoyen reporter : pourquoi avez-vous souhaité rejoindre ce projet, et quel a été votre sentiment en interrogeant d'autres jeunes sur leur rapport aux élections communales ?

— Moi, personnellement, je fais une formation en vidéographie, donc cela m’intéressait d’amener cet aspect de communication et d’allier la technique vidéo avec le partage d’idées, de mettre en valeur les idées des autres. Et le fait de collaborer avec des jeunes m’a beaucoup motivé à faire ce projet.

— Et moi, je suis passionné par les médias depuis tout petit. Quand je suis arrivé en Belgique et que j’ai appris l’existence du projet, je l’ai rejoint parce que cela correspondait à mes valeurs de partage et de passion.

— Pour le reste, c’est vrai que beaucoup de jeunes ne se sentent pas proches de la politique, parce qu’ils ne savent pas exactement comment s’impliquer. Il y a des codes qu’ils ne connaissent pas, des procédures dont ils n’ont pas connaissance. Mais il y a aussi beaucoup d’associations de jeunes et de groupes de jeunes qui permettent de se politiser même quand on est jeune, et qui peuvent les aider à comprendre le système.

Y a-t-il encore des choses à changer pour intéresser davantage les jeunes à la politique ?

— Ce qui revenait dans les interviews, c’était la complexité du système belge. On ne comprend pas trop pour qui on vote, et au final, avec le système de coalition, on se dit qu’il y a beaucoup de concessions sur les programmes. Cela perturbe les jeunes, car ils ne savent pas si les idées pour lesquelles ils ont voté seront vraiment défendues. Un autre point souvent soulevé est le manque de représentation. Pour que les jeunes se sentent impliqués, ils aimeraient voir des personnes qui leur ressemblent dans les différentes instances de pouvoir, que ce soit des jeunes, des femmes, des personnes racisées ou d’autres minorités.

Dans les premières réactions, on comprend que les compétences communales ne sont pas forcément bien connues. Comment avez-vous expliqué ces compétences et où pouvez-vous diriger ces nouveaux électeurs pour trouver des informations fiables sur les élections communales, les modalités de vote ou encore les enjeux locaux qui les concernent directement ?

— Je leur conseillerais de se référer aux sites officiels de la ville de Bruxelles et du gouvernement, qui expliquent les différents niveaux de pouvoir et les compétences de chaque niveau, ainsi que ce que la commune peut faire dans des secteurs spécifiques. Pendant les interviews, on expliquait souvent quelles étaient les compétences communales, car les gens ne connaissaient pas toujours bien le sujet ou pensaient que certaines responsabilités, comme l’éducation, étaient communales alors que ce n’est pas le cas. On profitait de l’interview pour leur donner des informations.

Abdoulaye, les médias restent-ils une bonne source d’information pour les jeunes ?

— Je dirais que les médias traditionnels essaient de se moderniser, et oui, ils peuvent être un outil de communication au niveau politique. Mais au niveau communal, je pense que ce serait pertinent de transmettre le message directement aux jeunes, par exemple dans des maisons de jeunes. Se concentrer uniquement sur les médias traditionnels, c’est un peu limité, car les jeunes d’aujourd’hui s’informent surtout sur les réseaux sociaux.

Letizia, les réseaux sociaux sont-ils une source d'information ?

— Oui, pour énormément de monde, les réseaux sociaux sont une porte d’entrée pour s’informer, et on ne peut pas faire l’impasse dessus. Dans nos interviews, certaines personnes critiquaient l’information via les réseaux sociaux, car elle peut être influencée par les partis qui investissent dans la publicité et la visibilité, ce qui fait que certaines voix sont plus présentes que d'autres. Il y a une telle diversité de sources aujourd’hui qu’il est parfois difficile de s’y retrouver.

Quelles sont les thématiques locales qui vous semblaient les plus importantes pour les personnes que vous avez interrogées ?

— Les thématiques qui revenaient souvent étaient le logement, l’éducation, la planification urbaine et la gestion des voiries, qui est aussi une compétence communale. Ce sont les principaux sujets qui me viennent à l’esprit.

Je vous propose maintenant d’écouter le témoignage d’Abder. Il vit en Belgique depuis 17 ans et insiste sur l’importance, pour les personnes d’origine étrangère, de voter aux élections communales.

— Est-ce que vous votez aux élections communales ?

— Oui, je ne suis pas citoyen belge, mais je suis résident depuis 10 ans, et les étrangers, qu’ils soient communautaires ou non, ont le droit de vote aux élections communales. La Belgique est un des rares pays où les résidents non communautaires, qui ne sont pas membres de l’Union européenne, peuvent voter aux élections communales, mais pas aux élections régionales ou législatives. Je suis intégré dans la vie belge, dans la vie bruxelloise, et dans celle d’Ixelles, donc je connais bien ce qui se passe ici, peut-être même mieux que certains Belges.

— Quelles sont, selon vous, les compétences communales les plus importantes ?

— Le logement, c’est la première chose dont on a besoin quand on arrive quelque part. Une fois que l’on est logé, on peut chercher une formation, du travail.

— Et en quoi vous sentez-vous impliqué dans la vie de votre commune ?

— Je vis ici depuis 17 ans, et quand je suis arrivé en Belgique, j’avais déjà un bagage universitaire. J’ai donc rapidement commencé à m’impliquer dans ma communauté, surtout auprès des populations africaines : Sénégalais, Mauritaniens, Guinéens, mais aussi Congolais, Burundais, etc. J’ai donné des cours de français gratuitement à des gens, à travers des ASBL, pour les aider à s’intégrer par la langue. Ce n’était pas seulement pour les enfants, mais aussi pour les adultes qui ne parlaient pas français à leur arrivée.

— Depuis les élections de 2012 et celles de 2018, dans des communes comme Ixelles ou Forest, il y a eu des conseillers communaux d’origine étrangère. Certains sont même devenus échevins, conseillers au CPAS ou députés régionaux.

— En quoi est-ce important ?

— Ce n’est pas contradictoire d’être à la fois membre d’une communauté et ouvert aux autres communautés. Quand on arrive dans un pays, qu’on y étudie et qu’on y travaille, il est important de contribuer à tirer vers le haut les membres de sa communauté, surtout ceux qui sont en difficulté, qui ont des problèmes de logement ou de langue. Et pour cela, il faut passer par la politique. Quand on est échevin, député ou ministre, on peut porter la voix des minorités, tout comme celle des majorités.

Voilà pour ce témoignage d’Abder. Aujourd’hui, c’est la Journée mondiale du migrant et du réfugié. Est-ce que cette thématique est apparue souvent lors de vos interviews ?

— Oui, en effet, nous avons interviewé beaucoup de personnes étrangères. Qu’elles fassent partie de l’Union européenne ou non, elles devaient toutes passer par des procédures pour s’informer sur leur droit de vote. C’était une difficulté pour elles, mais elles se sentaient tout de même impliquées et trouvaient important de voter.

Letizia, pensez-vous que la démocratie locale peut être une réponse à la montée des extrêmes ?

— Oui, j’espère que c’est encore possible de croire en la politique et, surtout, en l’organisation citoyenne. Je pense que c’est pour cela que nous faisons ce que nous faisons chez Magma. C’est pour cela que donner la parole aux personnes que l’on n’entend pas est si important. Donc, oui, si on peut s’investir dans sa commune et être entendu, c’est ce qui compte le plus.

La possibilité de voter aux élections communales sans avoir la nationalité belge est-elle suffisamment connue ?

— C’est vrai qu’on en parle dans le témoignage d’Abder, mais j’ai l’impression que beaucoup de citoyens ne sont pas forcément au courant de cette possibilité.

— Non, en effet. Comme je l’ai dit plus tôt, moi-même, j’ai été surpris d’apprendre cela. Avec le système politique belge, qui est très complexe et comporte plusieurs types d’élections, il n’est pas toujours évident de savoir quelles sont les élections auxquelles les non-citoyens peuvent participer. Et il y a un manque d’information à ce sujet. Ceux qui ont obtenu des informations, c’est souvent via des ASBL ou des organisations qui défendent les droits des immigrés. Pour changer cela, je pense que les communes devraient beaucoup plus s’impliquer. Par exemple, elles peuvent envoyer des courriers informatifs aux résidents étrangers, car elles ont accès à leurs registres. Cela pourrait être une solution.

Nous allons aborder une dernière thématique avec un autre témoignage : celui d’Aurélie, qui vit avec 300 € par mois. Elle insiste sur l’importance, pour chacun, de défendre ses opinions.

— Quelles sont, selon vous, les compétences communales les plus importantes ?

— Pour moi, c’est d’abord de respecter les citoyens, de s’assurer qu’ils puissent manger correctement et vivre dignement dans la société. Les gens sont de plus en plus défavorisés. Moi, je pleure : j’ai 300 € par mois pour vivre. Si des gens ne m’offraient pas de quoi manger ou boire, je n’aurais plus rien. Et ça, ce n’est pas normal.

— Pourquoi, selon vous, y a-t-il de plus en plus de personnes qui s’abstiennent de voter ?

— Les gens sont mal informés. Il y a de plus en plus de partis politiques qui proposent plein de programmes différents, mais excusez-moi, il y a aussi plein de menteurs parmi eux.

— Comment vous renseignez-vous par rapport à votre choix pour les élections communales ?

— En fait, ce sont les candidats eux-mêmes qui viennent me parler. Ils m’expliquent leur programme, et je vote en fonction de ça. Un monsieur est venu une fois, il m’a expliqué son parti pendant une demi-heure, et j’ai voté pour lui aux dernières élections. Je pense qu’il faut être sincère dans la vie.

— Pourquoi est-ce important, pour vous, de voter aux élections communales ?

— Parce que ceux qui ne votent pas laissent leur vote blanc, et ça profite à la majorité, qui ne sont pas forcément les meilleures personnes pour représenter les autres. Le droit de vote est un pouvoir qui nous a été donné. À une époque, les femmes n’avaient pas le droit de voter. Aujourd’hui, on nous a donné ce droit, et c’est extrêmement important de pouvoir voter pour défendre ses opinions.

Aurélie insistait sur l’importance pour les femmes de faire valoir leur droit de vote. Selon vous, faut-il également que plus de femmes s’impliquent en politique, notamment au niveau communal ?

— Oui, je pense que c’est évident. Il faudrait plus de femmes pour représenter les préoccupations des femmes, notamment celles en difficulté. On sait, par exemple, qu’à Bruxelles, la pauvreté touche souvent les mères célibataires, les mamans isolées avec leurs enfants. C’est une thématique sociale importante, qui doit être portée à tous les niveaux de pouvoir, notamment au niveau communal. C’est mon avis personnel en tant que citoyenne, mais je pense que c’est crucial. Au-delà des femmes, il est également important d’avoir des personnes racisées, des jeunes et des voix que l’on n’entend pas souvent en politique.

— Abdoulaye ?

— Oui, je suis d’accord. Je pense que les problématiques auxquelles les femmes sont confrontées concernent aussi les hommes. Mais plus les femmes s’impliquent, plus il sera facile de trouver des solutions, car elles sont directement concernées et donc mieux placées pour comprendre ces enjeux.

En conclusion, diriez-vous que cette expérience de citoyen reporter vous a donné envie de vous impliquer davantage dans la vie politique, que ce soit au niveau local ou national ?

— Oui, totalement. Au départ, je me sentais plutôt en retrait vis-à-vis de la politique. Mais en discutant avec différentes personnes chez Magma et en écoutant les avis d’autres citoyens, j’ai compris qu’il est important de s’impliquer politiquement, que ce soit par le vote ou même en se portant candidat. Si nous voulons un changement, c’est à nous de nous impliquer.

— Julia ?

— Pour ma part, je réalise à quel point il est important de prendre conscience du pouvoir que nous avons en tant que citoyens, de s’informer et de voir comment on peut contribuer à un changement. Notre vote peut réellement avoir de l’importance.

Letizia Finizio, Julia Zakaria, et Abdoulaye Bah, merci pour vos témoignages inspirants et vos réflexions sur les élections communales d’octobre 2024. Nous espérons que cette émission aura permis de mettre en lumière les préoccupations des jeunes et d’encourager une forte participation lors de ces élections.

Vous pouvez retrouver les enquêtes des jeunes citoyens reporters sur le site du projet www.citoyens.app. Retrouvez-les également en télévision sur La Une RTBF, dimanche 6 octobre et samedi 12 octobre au matin, dans l’émission "En quête de sens - Il était une fois". Nous y poursuivrons le débat avec une autre équipe de citoyens reporters qui ont participé à ce projet.

Un grand merci à André Bossuroy et à toute l’équipe de Médiel pour la préparation de cette émission. Enfin, notez que dimanche prochain, notre émission radio sera exceptionnellement diffusée à 19h. Nous ferons le bilan du voyage du pape en Belgique. À dimanche prochain, et très belle semaine à toutes et à tous. Au revoir.


Transcriptie van de uitzending

Goedenavond en welkom bij Er was eens. Welk beeld hebben de jonge Brusselaars van de verkiezingen? Dat is de centrale vraag van deze uitzending, op een moment waarop de democratie geconfronteerd wordt met nieuwe uitdagingen, zoals de opkomst van extremen en de herziening van bepaalde instellingen. Het is essentieel om jongeren een stem te geven, aangezien ze vaak afwezig zijn in politieke debatten. Onder hen bevinden zich Brusselaars uit diverse achtergronden: studenten en jonge werkenden, zowel Belgisch als buitenlands. Wat zijn hun motivaties om al dan niet te stemmen? Welke thema's spreken hen aan? Dit gaan we ontdekken door het werk van jonge burgerjournalisten, die betrokken zijn bij een project dat is gestart door de vzw Médiel, met steun van Brussel Lokale Besturen, de administratie van de regionale openbare dienst van Brussel.

Dit project onderzoekt de verwachtingen, zorgen en gedachten van jongeren in Brussel over burgerparticipatie, stemmen en de politieke kwesties binnen hun gemeente. Om het project Voor de microfoon van burgerjournalisten, gemeenteraadsverkiezingen 2024 in Brussel te presenteren, hebben we in de studio verschillende jonge vrijwilligers van Magma, een vereniging gevestigd in Brussel, die samenwerkt met het Médiel-project om de stemming van de Brusselse bevolking vóór de verkiezingen te peilen. In de studio: Letizia Finizio, verantwoordelijk bij Magma, Julia Zakaria, burgerjournalist, en Abdoulaye Bah, burgerjournalist. Goedenavond aan jullie alle drie.

— Goedenavond.

Jullie zijn dus alledrie betrokken bij Magma. Kunnen jullie in een paar woorden vertellen wat de vereniging doet?

— Ik ben projectverantwoordelijke bij Magma. Het is een jeugdorganisatie, dus we werken met jongeren tussen 15 en 30 jaar. We organiseren workshops, zoals u in de inleiding zei, met als doel jongeren een stem te geven, want hun stem ontbreekt vaak in de media. Hun verhalen worden vaak op een stereotype manier gebracht, vaak negatief, en daarom willen we hen een uitdrukkingsruimte bieden om hun realiteit te laten zien. We organiseren expressieworkshops, en dat kan heel gevarieerd zijn: van mediaprojecten tot theater. Recentelijk hebben we een toneelstuk opgevoerd. We doen ook aan burgerjournalistiek en kunnen werken met allerlei media: geluid, video, fotografie, schrijven... Alles is mogelijk, eigenlijk. We richten ons echt op wat de vrijwilligers willen: zowel qua media die ze willen gebruiken als de onderwerpen die ze willen behandelen. Waar willen ze het over hebben? Het komt dus echt van henzelf.

Julia, Abdoulaye, jullie hebben deelgenomen aan het Media Lab. Wat houdt dat in?

— Het Media Lab is een activiteit georganiseerd door de vzw Magma, gericht op het maken van inhoud, hetzij geschreven, video of podcast. Het kan verschillende soorten media omvatten, en we behandelen samen een thema om hierover inhoud te creëren.

Laten we zonder verder uitstel luisteren naar een eerste fragment van jullie werk als jonge burgerjournalisten, met een straatexperiment dat deze zomer met een smartphone is opgenomen in verschillende parken en straten van Brussel:

— Ik heb het idee dat het vooral mensen zijn die geïnteresseerd zijn in politiek die gaan stemmen. Geïnteresseerd zijn in politiek betekent ook dat je tijd hebt om je daarin te verdiepen. Er zijn mensen die vroeg opstaan, weinig tijd hebben en gewoon even rust willen als ze thuiskomen. Het zijn beslissingen die ons overstijgen en waar we geen invloed op hebben. Misschien voelen mensen zich meer betrokken bij lokale zaken, omdat het over gemeentelijke dingen gaat, maar ik ben er niet zeker van. Ik denk dat ik ga stemmen, maar ik moet me eerst goed informeren.

— Hoe ga je te weten komen op wie je wilt stemmen?

— Dat zie je niet vaak in de media, de veranderingen die de gemeente kan teweegbrengen. Ik moet toegeven dat ik er eigenlijk nooit over gehoord heb. Jongeren kijken vaak op sociale media, en het gevaar daarbij is dat de luidste stem vaak de algemene waarheid wordt. Ik probeer te praten met mensen waarvan ik weet dat ze een andere mening hebben dan ik, om mijn eigen standpunten en vooroordelen uit te dagen.

— En als je gaat stemmen, waarom doe je dat dan?

— Om een beetje verandering teweeg te brengen. Ja, ik ga stemmen omdat ik vind dat het de plek is waar je het dichtst bij de politiek staat: de gemeenten. Het lijkt misschien niet belangrijk, maar je stem telt wel degelijk, want één enkele persoon kan al een verschil maken. Er was een tijd dat vrouwen niet mochten stemmen. We hebben dat recht gekregen, en het is enorm belangrijk om voor je eigen mening te kunnen stemmen.

— Voel jij je persoonlijk vertegenwoordigd door de bestuurders van jouw gemeente?

— Er zijn twee elementen die voor mij zouden maken dat ik me vertegenwoordigd zou voelen. Ten eerste door jonge schepenen of burgemeesters te hebben. Ten tweede door diversiteit: vertegenwoordigers die bijvoorbeeld zwart zijn.

— Ik ben geen Belgisch staatsburger, maar ik woon hier al meer dan 10 jaar, en buitenlanders, zowel EU-burgers als niet-EU-burgers, hebben het recht om te stemmen bij gemeenteraadsverkiezingen.

— Ken je de bevoegdheden van de gemeente?

— Eigenlijk niet. Ik weet dat er de lokale politie is, ruimtelijke ordening, maar als dat niet door de regio wordt geregeld... Er is ook openbare reiniging, denk ik, dus de vuilnis, en alle sociaal-culturele activiteiten. Verder is er de openbare administratie, het OCMW. Het samenleven, hoe we in een diverse samenleving leven. Ik denk dat cultuur ook heel belangrijk is, want het is kunst die de wereld doet draaien, die ons helpt nadenken en reflecteren over onze samenleving. En natuurlijk is onderwijs heel belangrijk.

Wat onthoudt u van deze zeer uiteenlopende meningen, en kwam dit overeen met uw doel toen u met deze veldstudie begon?

— Ons doel was echt om eerlijk te weten te komen wat de burgers dachten, in het moment, zonder dat ze de kans hadden gehad zich vooraf te informeren voordat wij met onze microfoon kwamen. Ik denk dat we een behoorlijk eerlijk beeld hebben gekregen. We merkten dat weinig mensen zich goed geïnformeerd voelden of dicht bij de politiek stonden, ook al vonden ze het erg belangrijk.

— Ja, ik denk dat de complexiteit van het Belgische politieke systeem een grote rol speelt. Dat zorgt er ook voor dat, vooral voor de buitenlanders die we hebben geïnterviewd, velen niet wisten dat ze konden deelnemen aan deze verkiezingen. Sommigen hadden de informatie net gekregen, dus waren er procedures, maar ze wisten niet hoe die verliepen.

Letizia Finizio, geeft u duidelijke instructies aan de deelnemers van het Media Lab?

— Ja, we leggen ze uit hoe je een interview voert. We hebben de vragen samen opgesteld, dus we hebben de interviews wel degelijk voorbereid. Met dat onderwerp voor ogen, ja, er zijn duidelijke instructies in termen van techniek en journalistieke benadering, want een interview afnemen kun je niet zomaar doen. We kwamen dus voorbereid, met vragen en verwachtingen over de inhoud.

Een straatexperiment is best bijzonder, want je weet nooit wie je tegenkomt. Er waren ook veel afwijzingen, toch, Julia? Het is niet altijd makkelijk om mensen te benaderen.

— Ja, mensen willen niet altijd gefilmd worden, en ze weten niet altijd waar het wordt uitgezonden, dus zijn ze een beetje wantrouwig, enzovoort. Het onderwerp was ook vaak moeilijk voor hen, want veel mensen zeiden tegen ons: “Nee, ik weet er niets van, dus ik wil er niet op antwoorden.” En wij zeiden: “Dat is juist interessant voor ons, om de mening te horen van mensen die er niets van weten.” Dus we lieten ons ook verrassen door hun meningen. Dat is een beetje het principe van een straatexperiment.

We hebben een kleine selectie van de verzamelde meningen gehoord. Waren er nog andere reacties die u verrasten of intrigeerden?

— Wat mij het meest verraste, is dat veel mensen niet wisten dat ze konden stemmen, of dat ze de gemeentelijke bevoegdheden niet goed kenden. Ik denk dat het essentieel is voor mensen die aan de verkiezingen deelnemen om deze bevoegdheden te kennen, maar veel mensen waren niet goed geïnformeerd.

Laten we het hebben over uw ervaring als burgerjournalist: waarom wilde u aan dit project deelnemen, en hoe voelde het om andere jongeren te interviewen over hun relatie tot de gemeenteraadsverkiezingen?

— Voor mij persoonlijk volg ik een opleiding in videografie, dus het sprak me aan om dat aspect van communicatie erbij te betrekken en de techniek van video te combineren met het delen van ideeën, om de meningen van andere mensen naar voren te brengen. En het feit dat ik met jongeren kon samenwerken, motiveerde me erg om dit project te doen.

— En ik ben al van jongs af aan gepassioneerd door media. Toen ik in België aankwam en hoorde over dit project, heb ik me aangesloten omdat het overeenkomt met mijn waarden van delen en passie.

— Voor de rest klopt het dat veel jongeren zich niet echt betrokken voelen bij de politiek, omdat ze niet goed weten hoe ze zich kunnen inzetten. Er zijn regels die ze niet kennen, procedures waar ze geen weet van hebben. Maar er zijn ook veel jongerenorganisaties en jongerenverenigingen die hen helpen om zich politiek bewust te worden, zelfs op jonge leeftijd, en die hen kunnen helpen het systeem te begrijpen.

Zijn er nog dingen die zouden kunnen veranderen om jongeren meer te interesseren voor de politiek?

— Wat vaak terugkwam in de interviews was de complexiteit van het Belgische systeem. Het is vaak niet duidelijk voor wie we precies stemmen, en door het systeem van coalities, lijkt het alsof er veel concessies worden gedaan in de programma's. Dit kan jongeren ontmoedigen, omdat ze niet weten of de ideeën waarvoor ze hebben gestemd daadwerkelijk verdedigd zullen worden. Een ander punt dat vaak werd genoemd is het gebrek aan vertegenwoordiging. Voor jongeren om zich betrokken te voelen, zouden ze graag personen in de verschillende machtsinstellingen zien die op hen lijken, of het nu jongeren, vrouwen, mensen van kleur of andere minderheden zijn.

In de eerste reacties merkten we dat de gemeentelijke bevoegdheden niet altijd goed gekend zijn. Hoe hebben jullie deze bevoegdheden uitgelegd, en waar kunnen jullie nieuwe kiezers naar verwijzen om betrouwbare informatie te vinden over de gemeenteraadsverkiezingen, de stemprocedures of lokale kwesties die hen direct aangaan?

— Ik zou hen aanraden om de officiële websites van de stad Brussel en de regering te raadplegen, die uitleg geven over de verschillende machtsniveaus en de bevoegdheden van elk niveau, evenals over wat de gemeente kan doen binnen specifieke domeinen. Tijdens de interviews legden we vaak de gemeentelijke bevoegdheden uit, omdat mensen niet altijd goed op de hoogte waren of dachten dat bepaalde verantwoordelijkheden, zoals onderwijs, gemeentelijk waren terwijl dat niet het geval is. We maakten van het interview gebruik om hen informatie te geven.

Abdoulaye, zijn de media nog steeds een goede bron van informatie voor jongeren?

— Ik zou zeggen dat de traditionele media proberen te moderniseren, en ja, ze kunnen een communicatiemiddel zijn op politiek gebied. Maar op gemeentelijk niveau zou het nuttig zijn om de boodschap rechtstreeks aan jongeren over te brengen, bijvoorbeeld in jeugdhuizen. Alleen op traditionele media vertrouwen is een beetje beperkt, want jongeren van vandaag informeren zich vooral via sociale netwerken.

Letizia, zijn sociale netwerken een informatiebron?

— Ja, voor een groot aantal mensen zijn sociale netwerken een ingang om informatie te krijgen, en we kunnen er niet omheen. In onze interviews uitten sommige mensen echter kritiek op het informeren via sociale netwerken, omdat die soms beïnvloed kunnen worden door politieke partijen die investeren in advertenties en zichtbaarheid, waardoor bepaalde stemmen prominenter aanwezig zijn dan andere. Er zijn tegenwoordig zoveel verschillende bronnen dat het soms moeilijk is om de weg te vinden.

Welke lokale thema's leken volgens jullie het belangrijkste voor de mensen die jullie geïnterviewd hebben?

— De thema's die vaak terugkwamen waren huisvesting, onderwijs, stadsplanning en het onderhoud van de wegen, wat ook een gemeentelijke bevoegdheid is. Dit zijn de belangrijkste onderwerpen die in mij opkomen.

Ik stel voor dat we nu luisteren naar het getuigenis van Abder. Hij woont al 17 jaar in België en benadrukt het belang voor mensen van buitenlandse afkomst om te stemmen bij de gemeenteraadsverkiezingen.

— Stem je bij de gemeenteraadsverkiezingen?

— Ja, ik ben geen Belgisch staatsburger, maar ik woon hier al 10 jaar, en buitenlanders, zowel EU- als niet-EU-burgers, hebben het recht om te stemmen bij gemeenteraadsverkiezingen. België is een van de weinige landen waar niet-EU-burgers die geen lid zijn van de Europese Unie mogen stemmen bij de gemeenteraadsverkiezingen, maar niet bij de regionale of nationale verkiezingen. Ik ben geïntegreerd in het Belgische leven, het Brusselse leven, en dat van Elsene, dus ik weet wat hier speelt, misschien zelfs beter dan sommige Belgen.

— Wat zijn volgens jou de belangrijkste gemeentelijke bevoegdheden?

— Huisvesting is het eerste waar je behoefte aan hebt als je ergens aankomt. Als je eenmaal een woning hebt, kun je op zoek gaan naar een opleiding, werk.

— En hoe voel jij je betrokken bij het leven in jouw gemeente?

— Ik woon hier al 17 jaar, en toen ik in België aankwam, had ik al een universitaire achtergrond. Ik ben dus al snel betrokken geraakt bij mijn gemeenschap, vooral bij de Afrikaanse gemeenschappen: Senegalezen, Mauritaniërs, Guineeërs, maar ook Congolezen, Burundezen, enzovoort. Ik heb gratis Franse les gegeven aan mensen via vzw’s, om hen te helpen zich door middel van taal te integreren. Dit was niet alleen voor kinderen, maar ook voor volwassenen die bij aankomst in België geen Frans spraken.

— Sinds de verkiezingen van 2012 en die van 2018, in gemeenten zoals Elsene of Vorst, zijn er gemeenteraadsleden van buitenlandse afkomst. Sommigen zijn zelfs schepen geworden, OCMW-raadsleden of regionale parlementsleden.

— Waarom is dat belangrijk?

— Het is niet tegenstrijdig om zowel lid te zijn van een gemeenschap als open te staan voor andere gemeenschappen. Als je in een land aankomt, er studeert en werkt, is het belangrijk om anderen in je gemeenschap, vooral degenen in moeilijkheden, te helpen zich verder te ontwikkelen. En daarvoor is politiek nodig. Als je schepen bent, parlementslid of minister, kun je de stem van minderheden vertegenwoordigen, net zoals die van de meerderheid.

Dat was het getuigenis van Abder. Vandaag is het Wereldmigranten- en Vluchtelingendag. Is dit thema vaak aan bod gekomen tijdens jullie interviews?

— Ja, inderdaad, we hebben veel buitenlanders geïnterviewd. Of ze nu EU-burgers zijn of niet, ze moesten allemaal procedures doorlopen om zich te informeren over hun stemrecht. Het was een uitdaging voor hen, maar ze voelden zich toch betrokken en vonden het belangrijk om te stemmen.

Letizia, denkt u dat lokale democratie een antwoord kan zijn op de opkomst van extremen?

— Ja, ik hoop dat het nog steeds mogelijk is om in de politiek te geloven en, vooral, in burgerorganisatie. Ik denk dat dat de reden is waarom we doen wat we doen bij Magma. Daarom is het belangrijk om mensen die niet gehoord worden een stem te geven. Dus ja, als we ons kunnen inzetten voor onze gemeente en gehoord kunnen worden, is dat het belangrijkste.

Het stemrecht bij gemeenteraadsverkiezingen zonder de Belgische nationaliteit, is dat voldoende bekend?

— Het klopt dat Abder dit in zijn getuigenis aanhaalt, maar ik heb de indruk dat veel burgers niet echt op de hoogte zijn van deze mogelijkheid.

— Nee, inderdaad. Zoals ik eerder al zei, was ik zelf ook verrast om dit te horen. Door het Belgische politieke systeem, dat erg complex is en verschillende soorten verkiezingen omvat, is het niet altijd duidelijk voor welke verkiezingen niet-burgers mogen stemmen. Er is een gebrek aan informatie hierover. Degenen die wel informatie hebben gekregen, is dat vaak via vzw’s of organisaties die opkomen voor de rechten van migranten. Om dit te veranderen, denk ik dat de gemeenten veel meer betrokken moeten worden. Ze kunnen bijvoorbeeld informatieve brieven sturen naar buitenlandse inwoners, want ze hebben toegang tot hun gegevens. Dit zou een mogelijke oplossing kunnen zijn.

We gaan een laatste thema bespreken met nog een ander getuigenis, dat van Aurélie, die moet rondkomen met 300 euro per maand. Zij benadrukt het belang van het verdedigen van je mening.

— Wat zijn volgens jou de belangrijkste gemeentelijke bevoegdheden?

— Voor mij gaat het er in de eerste plaats om de burgers te respecteren, ervoor te zorgen dat ze goed kunnen eten en waardig kunnen leven in de samenleving. Mensen worden steeds meer achtergesteld. Ik huil erom, ik moet leven van 300 euro per maand. Als mensen me geen eten of drinken zouden geven, zou ik niets meer hebben. En dat is niet normaal.

— Waarom denk je dat steeds meer mensen ervoor kiezen om niet te stemmen?

— Mensen zijn slecht geïnformeerd. Er zijn steeds meer politieke partijen die allerlei programma’s aanbieden, maar excuseer me, er zitten ook heel wat leugenaars tussen.

— Hoe informeer jij jezelf over je keuze voor de gemeenteraadsverkiezingen?

— Eigenlijk zijn het de kandidaten zelf die naar mij toekomen. Ze leggen hun programma uit, en ik stem op basis daarvan. Een man kwam een keer naar me toe, hij legde zijn partij een halfuur lang uit, en ik heb op hem gestemd bij de vorige verkiezingen. Ik denk dat je eerlijk moet zijn in het leven.

— Waarom is het volgens jou belangrijk om te stemmen bij de gemeenteraadsverkiezingen?

— Omdat degenen die niet stemmen hun stem verloren laten gaan, en dat speelt in de kaart van de meerderheid, wat niet per se de beste mensen zijn om ons te vertegenwoordigen. Het stemrecht is een macht die ons gegeven is. Vroeger hadden vrouwen geen stemrecht. Vandaag hebben we dat recht gekregen, en het is ontzettend belangrijk om te kunnen stemmen voor je eigen mening.

Aurélie benadrukte het belang voor vrouwen om hun stemrecht te laten gelden. Vindt u dat meer vrouwen betrokken moeten worden in de politiek, met name op gemeentelijk niveau?

— Ja, ik denk dat het duidelijk is. Er zouden meer vrouwen moeten zijn om de zorgen van vrouwen te vertegenwoordigen, vooral die van vrouwen in moeilijkheden. We weten bijvoorbeeld dat armoede in Brussel vaak alleenstaande moeders treft, alleenstaande moeders met kinderen. Dat is een belangrijk sociaal thema dat op gemeentelijk niveau, en op alle machtsniveaus, vertegenwoordigd moet worden. Dit is mijn persoonlijke mening als burger, maar ik denk dat het cruciaal is. Naast vrouwen is het ook belangrijk om mensen van kleur, jongeren en andere minder gehoorde stemmen in de politiek te hebben.

— Abdoulaye?

— Ja, ik ben het daarmee eens. Ik denk dat de problemen waarmee vrouwen te maken hebben ook mannen aangaan. Maar hoe meer vrouwen zich inzetten, hoe makkelijker het zal zijn om oplossingen te vinden, omdat ze direct betrokken zijn en dus beter in staat zijn deze kwesties te begrijpen.

Tot slot, zou u zeggen dat deze ervaring als burgerjournalist u de wens heeft gegeven om zich meer in te zetten in het politieke leven, op lokaal of nationaal niveau?

— Ja, helemaal. Aanvankelijk stond ik een beetje op afstand van de politiek. Maar door met verschillende mensen bij Magma te praten en naar de meningen van andere burgers te luisteren, heb ik begrepen hoe belangrijk het is om zich politiek in te zetten, of het nu door te stemmen is of zelfs door zelf kandidaat te zijn. Als we verandering willen, is het aan ons om ons in te zetten.

— Julia?

— Voor mij is het ook duidelijk geworden hoe belangrijk het is om je bewust te zijn van de macht die we hebben als burgers, om ons te informeren en te zien hoe we kunnen bijdragen aan verandering. Onze stem kan echt een verschil maken.

Letizia Finizio, Julia Zakaria en Abdoulaye Bah, bedankt voor jullie inspirerende getuigenissen en jullie reflecties over de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2024. We hopen dat deze uitzending de zorgen van jongeren heeft belicht en hen aanmoedigt om massaal deel te nemen aan deze verkiezingen.

Je kunt de onderzoeken van de jonge burgerjournalisten vinden op de website van het project, www.citoyens.app. Bekijk ze ook op televisie op La Une RTBF, op zondag 6 oktober en zaterdag 12 oktober in de ochtend, in het programma "En quête de sens - Il était une fois". We gaan verder met het debat met een ander team van burgerjournalisten die aan dit project hebben deelgenomen.

Een grote dank aan André Bossuroy en het hele team van Médiel voor de voorbereiding van deze uitzending. Vergeet ook niet dat onze radio-uitzending volgende week zondag uitzonderlijk om 19.00 uur wordt uitgezonden. We maken dan een balans op van het pausbezoek aan België. Tot volgende week, en een hele fijne week voor iedereen. Tot ziens.